Ömer Aymalı / Tarih Dosyası / Dünya Bülteni
Bundan 84 yıl önce 1 Kasım 1928 tarihinde Türkiye Arap harflerini bırakarak yerine Latin harflerini kabul etti. Harf inkılabı Cumhuriyet döneminde gerçekleşmiş olmasına karşın tartışmaları Osmanlı dönemine kadar uzanır. Tanzimat döneminden itibaren Arap alfabesinin Türkçe sesleri karşılayamadığı okumayı ve yazmayı güçleştirdiği bundan dolayı alfabenin ıslah edilmesi gerektiği yönünde fikirler yaygınlaşmaya başladı.
Arap alfabesinin ıslahı konusundaki ilk ciddi çalışma 1862 yılında Maarif Nazırı Mehmet Münif Paşa tarafından yapıldı. Münif Paşa üyesi bulunduğu Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye adlı cemiyetin düzenlediği konferansta, hareke kullanılmadığı için bir kelimenin çok farklı şekillerde okunabildiğini, anlamları bilinmeyen bazı kelimelerin okunmasının ise mümkün olmadığını, Arapça ve Farsça terkiplerin okumayı yazmayı zorlaştırdığını ifade ederek alfabenin daha kolay okunabilmesi için işaretler konulmasını, yeni sesli harfler bulunması ve harflerin ayrık yazılması gerektiğini teklif etti.
Arap harflerinin ıslahı ile ilgili bir diğer öneri Azerbaycanlı Muharrir Ahunzade Mirza Fetali’ den geldi. Harflerin ıslahı ile ilgili olarak yazdığı risaleyi Sadrazam Keçecizade Fuat Paşa’ya sundu. Tanzimat dönemi aydınlarından Şinasi, Namık Kemal gibi kişiler de Arap alfabesinin ıslahının gerekliliği yönünde Tasviri Efkar’da, Hürriyet ve İbret gibi gazetelerde birçok yazı yayınladılar. Tanzimat döneminin önemli gündem maddelerinden biri olan Arap alfabesinin Türkçeye uydurulması konusu dönemin şartlarından dolayı tam olarak hayata geçirilemedi. Buna karşın Halit Ziya Uşaklıgil,Tevfik Nevzat Bey ve Mahmut Esat Efendi İzmir’de çıkardıkları gazetede Arap harflerinde bazı tadilatlarla girişmiş ve gazeteyi bu şekilde yayınlamışlardır. Ancak bu girişim Maarif Vekilliğinden gelen emirle son bulmuştu.
Meşrutiyet dönemine gelindiğinde artık Osmanlı aydınları bu konuda iki ayrı fikir etrafında toplanmıştı. Bunlardan birincisi Arap alfabesinde ıslah yapılmasının yeterli olacağını savunmaktaydı. İkinci grup ise Arap harflerinin okuma yazma öğrenimi zorlaştırdığını,Latin harfleri ile bunun kolaylaşacağını ve eğitimin de yaygınlaşacağını iddia etmekteydi. Bunların başında Hüseyin Cahit Yalçın, Celal Nuri,Abdullah Cevdet, Kılıçzade Hakkı gibi önemli meşrutiyetçiler gelmekteydi.
Fikir hayatında savunulan bu görüşlerin siyasete yansıması ise 1908 yılında Musullu Dr.Davut Bey tarafından Meclisi Mebusan’a verilen Islah-ı Hüruf tasarısı ile oldu. Davut Bey bu tasarıda “ Arap harflerinde çok şekiller ezberlemek mecburiyeti oluşunu” gerekçe göstererek Latin haflerinin kabulünü teklif etti. Alfabe konusunun önemli bir tartışma konusu olduğu günlerde ilk resmi girişim ise 1909 yılında “İmla Komsiyonu”nun kurulması oldu.
Latin harfleri ile ilgili bir diğer gelişme Arnavutların Sadrazamlığa başvurarak Latin harflerini kullanmak için istedikleri izindi. Bu talep üzerine Sadrazamlık Şeyhülislamdan görüş istedi. Şeyhülislam ise verdiği cevapta “ Kur’an’ın Arap yazısından başka bir yazı ile yazılamayacağı ve okullarda okutulamayacağı”nı söyleyecekti.
1910 yılından itibaren “Maarifin terakkisi ve halkın cehaletten kurtarılması” fikri üzerine bina edilmeye başlanan Alfabe konusuna kendince çözüm bulanlardan biri Enver Paşa’ydı. Enver Paşa harfleri birleşik yazmak yerine Latin yazısındaki gibi ayrı ayrı yazmaya dayanan bir yazı sistemi oluşturmaya çalıştı. Enver Paşa Harbiye Nazırı olduktan sonra orduda uygulamaya çalıştığı bu yazıya ‘Ordu elifbası’, ‘Hatt-ı cedit’, ‘Enver Paşa’ yazısı denmişti.
Mesela ;
“Yeni ahz-ı asker kanununun Meclis-i Mebusan encümeni askerisinde müzakeratı hayli ilerlemiştir.” Cümlesi eski yazı ile şöyleydi.
Enver Paşanın yaptığı değişiklik ile aynı cümle şöyle yazılmaktaydı:
Enver Paşanın Harbiye Nazırı olduğu dönemde uygulamaya giriştiği
Huruf-u Munfasıla adı verilen bu yazı devrimine itirazlar gelmiş olsa
bile bir süre uygulandı. Resmi genelgeler bu yazıyla yazıldı, ordu
içerisinde birçok kitap bu yazı ile basıldı. Ancak işleri belli ölçüde
yavaşlattığından dolayı I.Dünya savaşı sürecinde tekrar eski yazıya
dönülmek zorunda kalındı.
Osmanlı döneminde Alfabe konusu üzerindeki tartışmalar, çalışmalar, teklifler Osmanlı sonrası dönemde de devam etti. Örneğin 1923 yılında İzmir’de toplanan İktisat Kongresinde bazı delegeler Latin harflerine geçilmesi yönünde önerilerde bulundular. Ancak kongre gündemi ile ilgili olmadığından konu tartışmaya açılmadı. Türkiye Cumhuriyeti devletinin kurulması ve Batılılaşma yönündeki reformların bir parçası olarak 1 Kasım 1928’de uzun bir geçmişe sahip olan bu tartışma konusu nihayetlendi.
Kaynaklar:
Abdullah Katırcı,Harf devrimine yönelik çalışmalar,devrimin gerçeklesmesi ve uygulanışı
Bilal Şimşir, Türk Yazı Devrimi
İsa Öztürk, Harf Devrimi ve Sonuçları
Falih Rıfkı Atay,Çankaya
www.dunyabulteni.net/?aType=haber&ArticleID=233243
Bundan 84 yıl önce 1 Kasım 1928 tarihinde Türkiye Arap harflerini bırakarak yerine Latin harflerini kabul etti. Harf inkılabı Cumhuriyet döneminde gerçekleşmiş olmasına karşın tartışmaları Osmanlı dönemine kadar uzanır. Tanzimat döneminden itibaren Arap alfabesinin Türkçe sesleri karşılayamadığı okumayı ve yazmayı güçleştirdiği bundan dolayı alfabenin ıslah edilmesi gerektiği yönünde fikirler yaygınlaşmaya başladı.
Arap alfabesinin ıslahı konusundaki ilk ciddi çalışma 1862 yılında Maarif Nazırı Mehmet Münif Paşa tarafından yapıldı. Münif Paşa üyesi bulunduğu Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye adlı cemiyetin düzenlediği konferansta, hareke kullanılmadığı için bir kelimenin çok farklı şekillerde okunabildiğini, anlamları bilinmeyen bazı kelimelerin okunmasının ise mümkün olmadığını, Arapça ve Farsça terkiplerin okumayı yazmayı zorlaştırdığını ifade ederek alfabenin daha kolay okunabilmesi için işaretler konulmasını, yeni sesli harfler bulunması ve harflerin ayrık yazılması gerektiğini teklif etti.
Arap harflerinin ıslahı ile ilgili bir diğer öneri Azerbaycanlı Muharrir Ahunzade Mirza Fetali’ den geldi. Harflerin ıslahı ile ilgili olarak yazdığı risaleyi Sadrazam Keçecizade Fuat Paşa’ya sundu. Tanzimat dönemi aydınlarından Şinasi, Namık Kemal gibi kişiler de Arap alfabesinin ıslahının gerekliliği yönünde Tasviri Efkar’da, Hürriyet ve İbret gibi gazetelerde birçok yazı yayınladılar. Tanzimat döneminin önemli gündem maddelerinden biri olan Arap alfabesinin Türkçeye uydurulması konusu dönemin şartlarından dolayı tam olarak hayata geçirilemedi. Buna karşın Halit Ziya Uşaklıgil,Tevfik Nevzat Bey ve Mahmut Esat Efendi İzmir’de çıkardıkları gazetede Arap harflerinde bazı tadilatlarla girişmiş ve gazeteyi bu şekilde yayınlamışlardır. Ancak bu girişim Maarif Vekilliğinden gelen emirle son bulmuştu.
Meşrutiyet dönemine gelindiğinde artık Osmanlı aydınları bu konuda iki ayrı fikir etrafında toplanmıştı. Bunlardan birincisi Arap alfabesinde ıslah yapılmasının yeterli olacağını savunmaktaydı. İkinci grup ise Arap harflerinin okuma yazma öğrenimi zorlaştırdığını,Latin harfleri ile bunun kolaylaşacağını ve eğitimin de yaygınlaşacağını iddia etmekteydi. Bunların başında Hüseyin Cahit Yalçın, Celal Nuri,Abdullah Cevdet, Kılıçzade Hakkı gibi önemli meşrutiyetçiler gelmekteydi.
Fikir hayatında savunulan bu görüşlerin siyasete yansıması ise 1908 yılında Musullu Dr.Davut Bey tarafından Meclisi Mebusan’a verilen Islah-ı Hüruf tasarısı ile oldu. Davut Bey bu tasarıda “ Arap harflerinde çok şekiller ezberlemek mecburiyeti oluşunu” gerekçe göstererek Latin haflerinin kabulünü teklif etti. Alfabe konusunun önemli bir tartışma konusu olduğu günlerde ilk resmi girişim ise 1909 yılında “İmla Komsiyonu”nun kurulması oldu.
Latin harfleri ile ilgili bir diğer gelişme Arnavutların Sadrazamlığa başvurarak Latin harflerini kullanmak için istedikleri izindi. Bu talep üzerine Sadrazamlık Şeyhülislamdan görüş istedi. Şeyhülislam ise verdiği cevapta “ Kur’an’ın Arap yazısından başka bir yazı ile yazılamayacağı ve okullarda okutulamayacağı”nı söyleyecekti.
1910 yılından itibaren “Maarifin terakkisi ve halkın cehaletten kurtarılması” fikri üzerine bina edilmeye başlanan Alfabe konusuna kendince çözüm bulanlardan biri Enver Paşa’ydı. Enver Paşa harfleri birleşik yazmak yerine Latin yazısındaki gibi ayrı ayrı yazmaya dayanan bir yazı sistemi oluşturmaya çalıştı. Enver Paşa Harbiye Nazırı olduktan sonra orduda uygulamaya çalıştığı bu yazıya ‘Ordu elifbası’, ‘Hatt-ı cedit’, ‘Enver Paşa’ yazısı denmişti.
Mesela ;
“Yeni ahz-ı asker kanununun Meclis-i Mebusan encümeni askerisinde müzakeratı hayli ilerlemiştir.” Cümlesi eski yazı ile şöyleydi.
 |
|
 |
|
Osmanlı döneminde Alfabe konusu üzerindeki tartışmalar, çalışmalar, teklifler Osmanlı sonrası dönemde de devam etti. Örneğin 1923 yılında İzmir’de toplanan İktisat Kongresinde bazı delegeler Latin harflerine geçilmesi yönünde önerilerde bulundular. Ancak kongre gündemi ile ilgili olmadığından konu tartışmaya açılmadı. Türkiye Cumhuriyeti devletinin kurulması ve Batılılaşma yönündeki reformların bir parçası olarak 1 Kasım 1928’de uzun bir geçmişe sahip olan bu tartışma konusu nihayetlendi.
Kaynaklar:
Abdullah Katırcı,Harf devrimine yönelik çalışmalar,devrimin gerçeklesmesi ve uygulanışı
Bilal Şimşir, Türk Yazı Devrimi
İsa Öztürk, Harf Devrimi ve Sonuçları
Falih Rıfkı Atay,Çankaya
www.dunyabulteni.net/?aType=haber&ArticleID=233243
1 Comment:
Enver paşanın kafasının ne denli karışık olduğu ve yaptığı değişikliğin ne denli saçma olduğu çok açık. Maalesef Almanların yanında bizi 1.Dünya harbine sokma, Sarıkamış felaketi ve Kafkasya islam Ordusu kurma maceralarınında onun ne denli vakıadan uzak bir devlet adamı olduğuna şahit oluyoruz.İyi niyetli olabilir ama kararlarının son drece yanlış olduğu çok açık..
Yorum Gönder